روش های حل اختلاف مالیاتی و وظایف شورای عالی مالیاتی (قسمت اول)

فهرست مطالب

• هفت خوان مالیاتی
• معمولا علل و ریشه اختلافات مالیاتی در چیست؟
• طبق قانون مرجع حل اختلاف مالیاتی چه سازمانی است؟
• روشهای رسیدگی به اختلافات مالیاتی چیست؟
• الف) مرحله اداری حل اختلاف
• خوان اول: مرحله اداری حل اختلاف
• ب) مراحل رسیدگی از طریق هیاتهای حل اختلاف
• خوان دوم : هیئت حل اختلاف مالیاتی بدوی
• خوان سوم : هیات حل اختلاف مالیاتی تجدیدنظر
• خوان چهارم : شورای عالی مالیاتی
• شورای عالی مالیاتی

با قدرتی كه قانون در اختیار دستگاه مالیاتی قرار می‌دهد، در طی مراحل تشخیص و وصول، دارای اختیارات گسترده و منحصر به فردی است كه با توسل به این ابزار قانونی بتوانند به موقع و به سهولت مالیات را وصول نمایند و در عین حال، حقوق مؤدیان مالیاتی را نیز رعایت كنند.
ناگفته نماند که تشخیص درآمد مشمول مالیات و تعیین مالیات طبق مقررات قانون مالیات‌های مستقیم به‌ عهده‌ سازمان امورمالیاتی می باشد، تشخیص مالیات باید بر اساس ماخذ صحیح و متكی به دلایل و اطلاعات كافی باشد. (ماده 237 ق.م.م) بنابراین امکان وجود تعارض و اختلاف بیم مودیان و سازمان مربوطه ممکن است رخ دهد که در اینجا موضوعات حل اختلاف مالیاتی مطرح می شود.

ولی دربرخی موارد مؤدیان مدعی به عدم رعایت قوانین ومقررات وهمچنین تشخیص مالیات به صورت خودسرانه می‌باشند. در این صورت، قانون جهت رعایت حال مؤدیان و ایجاد اعتماد آنان امكان اعتراض به تشخیص دستگاه مالیاتی را فراهم نموده است.

لذا در ادامه به اختصار مراحل اداری حل اختلاف های مالیاتی، هیاتهای بدوی و تجدیدنظر، شورای عالی مالیاتی، هیات موضوع ماده (251) مکررو … مطرح می شود و درادامه دیوان عدالت اداری بعنوان مرجع حل اختلافات مالیاتی مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد تا با وظیفه این ارگان در قبال اختلافات مالیاتی آشنا شویم.

هفت خوان مالیاتی

در یک دسته بندی کلی مراحل حل اختلاف مالیاتی شامل هفت مرحله می شود که در اینجا تحت عنوان هفت خوان مالیاتی مورد بررسی قرار می دهیم. اما قبل از ورود به این هفت مرحله لازم است برخی ابهامات رفع شود.

معمولا علل و ریشه اختلافات مالیاتی در چیست؟

معمولا اختلافات مالیاتی از تبعات وعواقب تشخیص و مطالبه مالیات بوده که:

1. یا به خاطر عدم رعایت تکالیف مودیان مانند عدم رعایت آیین نامه تحریر دفاتر و نگهداری صورتحسابها
2. یا نتیجه برآیند عملکرد ماموران مالیاتی در تشخیص می باشد. زمانی که تشخیص مالیات برمبانی غیرصحیح ونادرست استوار گردد واز قرائن و شواهدمحکم وقابل استناد بی بهره باشد مسلما اعتراض و نارضایتی مودی را نیز به همراه خواهد داشت.
3. عوامل دیگری چون اشتباهات احتمالی، ضعف فرهنگ عمومی مالیاتی، میل مودیان به فرار از مالیات، عدم اطلاع از قوانین و مقررات و … می توان نام برد که در افزایش تعداد اعتراضات به پرونده های مالیاتی بسیار موثر می باشد.

طبق قانون مرجع حل اختلاف مالیاتی چه سازمانی است؟

طبق اصل 34 قانون اساسی به موضوع حق مسلم دادخواهی هر فرد اشاره نموده و تاکید می نماید که هر شخص می تواند به منظور داد خواهی به دادگاه های صالح رجوع نماید.
همچنین برابر اصل 159 قانون اساسی مرجع رسمی رسیدگی به شکایات وناعدالتی ها دادگستری است (رسیدگی به دعاوی توسط غیر دادگستری نیاز به ارجاع قانون دارد.)
لذابه استناد اصول ذکر شده ومقررات مختلف کشورمان مراجعی جهت رسیدگی به برخی ازامور مدنی و اختلافات مالی میان اشخاص(حقیقی وحقوقی) و دولت پیش بینی شده است، از جمله آنها میتوان به هیئت های حل اختلاف مالیاتی و شورای عالی مالیاتی اشاره نمود.

روشهای رسیدگی به اختلافات مالیاتی چیست؟

فرآیند رسیدگی به اختلافات مالیاتی در ایران طی دو مرحله مجزا و کاملا متفاوت از یکدیگر انجام می گیرد که
اصطلاحا از آنها به روش اداری و رسیدگی به شیوه شبه قضائی یاد می شود.

الف) مرحله اداری حل اختلاف

خوان اول: مرحله اداری حل اختلاف

مؤدی ظرف سی روز پس از ابلاغ برگ تشخیص 1 می‌تواند به مندرجات برگ تشخیص اعتراض نماید. دراین صورت رییس سازمان امور مالیاتی ( ممیز کل ) موظف است پس از ثبت درخواست مودی در دفتر مربوطه و ظرف مهلتی که بیش از سی روز از تاریخ مراجعه نباشد به موضوع رسیدگی نماید. (ماده238 قانون مالیاتهای مستقیم)
رییس امورمالیاتی ( ممیزکل ) با توجه به اسناد ومدارک ابرازی به موضوع رسیدگی، و بدین ترتیب اعلام نظر می نماید:

1. یا مندرجات برگ تشخیص را قبول ننموده و رای به تعدیل درآمد می دهد.
2. یا اینکه اسناد و مدارک ارائه شده را برای تعدیل درآمد کافی ندانسته و برگ تشخیص را تایید می کند. در هر دو حالت، موارد مذکور در ظهر برگ تشخیص منعکس می گردد.

• در صورتی که مودی نیز با نظرات اعلام شده موافق باشد مراتب را امضاء نموده و موضوع خاتمه می یابد. لازم به توضیح است که قانونگذار تسهیلات و امتیازات خاصی را برای آن دسته از مودیانی که سعی می کنند با استفاده از این روش اختلافات مالیاتی خود را مرتفع نمایند، قائل شده است.
  طبق مقررات (ماده 238 قانون مالیاتهای مستقیم) در مواردی که مودی نسبت به برگ تشخیص ابلاغ شده معترض باشد بشرط رعایت نکات قانونی در اولین گام می تواند جهت رفع اختلاف به اداره امور مالیاتی مراجعه و کتبا تقاضای رسیدگی مجدد نماید.

ب) مراحل رسیدگی از طریق هیاتهای حل اختلاف

رسیدگی در هیئت‌ها اصولا به صورت حضوری است و مؤدی یا نماینده وی و نیز نماینده اداره امور مالیاتی می‌توانند در جلسه رسیدگی حاضر شوند. وقت جلسه بایستی به آنان ابلاغ گردد.

تاریخ ابلاغ و روز جلسه نباید كمتر از ده روز باشد. لیكن عدم حضور آنان مانع از رسیدگی هیئت نخواهد بود.

خوان دوم : هیئت حل اختلاف مالیاتی بدوی

هیات حل اختلاف مالیاتی بدوی، مرجع ابتدایی برای رسیدگی به اختلاف مالیاتی میان مؤدی و مأمور مالیاتی است.
رسیدگی‌های خارج از دستگاه قضایی كه امروزه در اكثر قوانین مرسوم و پدید آمده است به نظر تدوین‌ كنندگان آن جهت تسریع در رسیدگی و جلوگیری از اطاله دادرسی و همچنین رسیدگی تخصصی به موضوعات مربوطه می باشد. مطابق ماده 244 ق.م.م مرجع رسيدگي به کلية اختلاف هاي مالياتي جز در مواردي که ضمن مقررات اين قانون مرجع ديگري پيش‌بيني شده‌، هيأت حل اختلافات مالياتي است‌.

ترکیب اعضای هیأت حل اختلاف مالیاتی:

1. یک نفر نماینده سازمان امور مالیاتی کشور.
2. یک نفر قاضی اعم از شاغل یا بازنشسته. در صورتی که قاضی بازنشسته واجد شرایطی در شهرستان­ ها یا مراکز استان­ ها وجود نداشته باشد بنا به در خواست سازمان امور مالیاتی کشور، رئیس قوه قضائیه یک نفر قاضی شاغل را برای عضویت هیئت معرفی خواهد نمود.
3. یک نفر نماینده ازاتاق بازرگانی، صنایع ومعادن یا اتاق تعاون، جامعه حسابداران رسمی ایران، مجامع حرفه ای، تشکل های صنفی، شورای اسلامی شهر به انتخاب مودی.

تبصره2 ماده 244:
اداره امور هیئت های حل اختلاف مالیاتی و مسئولیت تشکیل جلسات هیئت ها به عهده سازمان امور مالیاتی کشور می باشد. (حق الزحمه اعضای هیئت های حل اختلاف بر اساس آئین نامه ای که بنا به پیشنهاد سازمان امور مالیاتی کشور به تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی خواهد رسید از محل اعتباری که به همین منظور در بودجه سازمان مذکور پیش بینی می ­شود قابل پرداخت خواهد بود.)

چه زمانی پرونده مالیاتی جهت رسیدگی به هیات حل اختلاف مالیاتی بدوی ارجاع داده می شود؟

اگر ابلاغ برگ تشخیص بر اساس مقررات تبصره ی ماده ی (۲۰۳) و ماده ی ۲۰۸ قانون مالیات های مستقیم (ابلاغ قانونی) انجام شده باشد و مودی مالیاتی هیچ اقدامی به عمل نیاورد، درحکم اعتراض به برگ تشخیص شناخته می شود.
همچنین در حالی که مسئول مربوطه ( رییس امور مالیاتی یا ممیزکل ) با مودی به توافق نرسند. همچنین اگر مودی ظرف مهلت سی روز از تاریخ ابلاغ کتبا به برگ تشخیص اعتراض نماید پرونده مالیاتی بموجب ماده (244) قانون ،جهت رسیدگی به هیات حل اختلاف مالیاتی بدوی ارجاع داده می شود.
متعاقب آن واحد مالیاتی پس ازتشریفات قانونی کتبا زمان تشکیل جلسه هیات حل اختلاف را به مودی ابلاغ می نماید.

آرای هیات حل اختلاف مالیاتی باید متضمن چه مواردی باشد؟

به استناد ماده ۲۴۸ ق.م.م، باید متضمن اظهارنظر موجه و مدلل نسبت به اعتراض مؤدی بوده و در صورت اتخاذ تصمیم به تعدیل درآمدِ مشمول مالیات، جهات و دلایل آن توسط هیأت در متن رأی قید شود. به استناد ماده ۲۴۹ قانون مذکور هیأت های حل اختلاف مالیاتی مکلفند مأخذ درآمد مورد محاسبه مالیات را در متن رأی قید نمایند.

خوان سوم : هیات حل اختلاف مالیاتی تجدیدنظر

درصورت عدم تمکین مودی نسبت به رای صادره هیات بدوی این آرا پس از اعتراض در هیات حل اختلاف مالیاتی تجدیدنظر مورد بررسی مجدد قرار می گیرند.
در مواردی که ماموران مالیات یا مودیان نسبت به آراء صادره از سوی هیات حل اختلاف بدوی معترض باشند می توانند بر اساس ماده (247) قانون، ظرف بیست روز از ابلاغ رای مذکور کتبا تقاضای رسیدگی در هیات حل اختلاف تجدیدنظر را نمایند.

نکته مهم: مودی مالیاتی برای شرکت درهیات حل اختلاف تجدیدنظر مکلف است مقدار مالیات مورد قبول خود را پرداخت کرده ونسبت به مازاد برآن اعتراض خود را در مدت مقرر تسلیم نماید.
لازم به ذکر است، هیئت حل اختلاف تجدیدنظر از سه نفر مندرج در ماده 244 تشكیل خواهد شد و با حضور سه نفر جلسه رسمیت و رای هیات با اکثریت آرا قطعی ولازم الاجرا میباشد دارد. (تبصره 1ماده 244)
با استناد به تبصره 2 ماده 247 اعضای هیئت تجدیدنظر نسبت به موضوع مطروحه نبایستی قبلا اظهارنظر داشته یا رای داده باشند.

تبصره 1:
مودی مالیاتی مکلف است مقدار مالیات مورد قبول را پرداخت ونسبت به مازاد برآن اعتراض خود رادر مدت مقرر تسلیم کند.
تبصره 2:
نمایندگان عضو هیئت های حل اختلاف مالیاتی نباید قبلا نسبت به موضوع مطروحه اظهار نظر داشته یا رای داده باشند.
تبصره 3:
در صورتی که رای صادره هیئت بدوی از سوی یکی از طرفین مورد اعتراض تجدید نظر خواهی قرار گرفته باشد در مرحله تجدید نظر فقط به ادعای آن طرف رسیدگی و رای صادر خواهد شد.

تبصره 4:
آرای قطعی هیئت های حل اختلاف مالیاتی قابل شکایت ورسیدگی درشورای عالی مالیاتی خواهد بود:
به استثنای هنگامیکه که رای هیئت حل اختلاف مالیاتی بدوی باعدم اعتراض مودی یا مامور مالیاتی مربوطه قطعیت می یابد.
تبصره 5:
سازمان امور مالیاتی کشور اجازه دارد شکایت کتبی مودیان مالیاتی از آرای هیئت های حل اختلاف مالیاتی صادره تا تاریخ تصویب این ماده که در مهلت قانونی به مرجع مالیاتی ذی ربط تسلیم شده است را یک بار به هیئت های حل اختلاف مالیاتی تجدید نظر به منظوررسیدگی و صدور رای مقتضی احاله نماید.

تبصره 6:
در مواردی که شکایت مودیان مالیاتی 1- از آرای هیئت های بدوی از طرف هیئت حل اختلاف مالیاتی تجدید نظر رد شود 2- همچنین شکایت از آرای هیئت های تجدید نظر از طرف شعب شورای عالی مالیاتی مردود اعلام شود،
برای هر مرحله معادل یک درصد (1%) تفاوت مالیات موضوع رای مورد شکایت و مالیات ابرازی مودی در اظهارنامه تسلیمی، هزینه رسیدگی تعلق میگیرد که مودی مکلف به پرداخت آن خواهد بود.

خوان چهارم : شورای عالی مالیاتی

نظر به اینكه رسیدگی‌های مقرر در شورای عالی مالیاتی یا دیوان عدالت اداری طولانی است، قانون‌گذار پیش ‌بینی نموده است كه بسیاری از اختلافات مالیاتی در همان مراحل اولیه حل و فصل گردد. این راه‌حل، هم برای دستگاه مالیاتی سودمند است و هم مؤدیان مالیاتی؛ زیرا دستگاه مالیاتی هرچه سریع ‌تر به وصول مالیات می ‌پردازد و وضعیت مؤدی نیز روشن و شفاف می‌گردد.

شورای عالی مالیاتی

شورای عالی مالیاتی مرجع رسیدگی به شکایت نسبت به آرای هیأت های حل اختلاف مالیاتی است.
طبق ماده 251: قانون مالیاتهای مستقیم مودی یا اداره امور مالیاتی می توانند ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ رای قطعی هیات حل اختلاف مالیاتی به استناد موارد زیر به شورای عالی مالیاتی شکایت و نقض رای و تجدید رسیدگی را درخواست نماید: عدم رعایت قوانین و مقررات موضوعه و یا نقص رسیدگی، با اعلام دلایل کافی

نکته مهم : بایستی مودیان به میزان مالیات مورد رای، وجوه نقد یا تضمین بانکی سپرده و یا وثیقه ی ملکی یا ضامن معتبر که اعتبار ضامن مورد قبول اداره امور مالیاتی باشد، معرفی کند تا رای قطعی هیات حل اختلاف مالیاتی تا صدور رای شورای عالی مالیاتی موقوف الاجرا گردد.
شعبه مزبور نیز موظف است بدون ورود به ماهیت امر صرفا از لحاظ رعایت تشریفات و کامل بودن رسیدگی های قانونی و مطابقت مورد با قوانین و مقررات ، به موضوع رسیدگی و رأی مقتضی را صادر نماید. جهت مطالعه ادامه این مقاله از لینک دادرسی مالیاتی (قسمت دوم) می توانید استفاده کنید.